- 

Vùng Lộc Ninh, Hớn Quản, Bù Đốp thuộc tỉnh Thủ Dầu Một (nay là tỉnh Bình Phước) có thổ nhưỡng thích hợp với cây cao su. Tại đây có những đồn điền cao su bạt ngàn và sản phẩm làm ra có khối lượng đáng kể. 

Thế nhưng vào thời điểm miền Nam còn là thuộc địa của Pháp, phương tiện để di chuyển những cục "vàng trắng" này chưa có. Các chủ đồn điền đã kiến nghị với chính quyền xây dựng tuyến đường sắt để chuyển cao su từ Lộc ninh về Bến Cát...

Lớn lên trong khói lửa

Năm 1927, con đường cao su (rubber line) bắt đầu hình thành. Sau 6 năm thi công, năm 1933, đoạn đường sắt từ Lộc Ninh đi bến Đồng Sổ dài 69 km do một công ty tư nhân là Công ty Xe Điện Bến Cát - Kratie đầu tư đã được chính thức khánh thành. 

Theo đó, cao su đi từ Lộc Ninh đến bến Đồng Sổ rồi lên tàu thuyền tại cảng sông Bến Cát để về đến Sài Gòn. 

Đến năm 1937, đoạn đường này lại nối vào hệ thống hoả xa Đông Dương thành tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh.

Nhà ga xe lửa Lộc Ninh và đầu máy hơi nước (Ảnh: Internet)

Tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh có tổng chiều dài 141km đi từ ga Sài Gòn qua Lái Thiêu, Bình Dương, Hớn Quản, Lộc Ninh và kéo dài tới biên giới Campuchia. Để hình thành được tuyến này, Pháp đã phát hành rộng rãi trái phiếu trên toàn nước Pháp và Đông Dương.

Từ khi hình thành đến trước 1945, để đến được Lái Thiêu rồi tiếp tục đến Lộc Ninh, lộ trình chạy tàu được khởi hành từ ga Sài Gòn đến ga Gò Vấp rồi chạy dọc theo đường bộ bây giờ là Nguyễn Oanh rồi tiếp đến Hà Huy Giáp. Sau khi qua các cây cầu nhỏ, đến Thạnh Lộc đoàn tàu sẽ vượt qua cầu sắt Lái Thiêu (bây giờ là cầu Phú Long) khoảng 2km để đến ga Lái Thiêu.

Nhờ tuyến đường sắt này bộ mặt tỉnh Thủ Dầu Một (cũ) mà đặc biệt là các vùng Lộc Ninh, Hớn Quản, Bù Đốp có nhiều thay đổi. Hàng ngày đoàn tàu đưa hàng trăm tấn cao su về Sài Gòn đồng thời cũng đưa đi đón về hàng ngàn khách. Nhiều người từ miền Bắc, miền Trung đổ vào tìm việc làm đã nâng số lượng khách lên đáng kể.

Đồn điền tiếp tục được mở rộng thêm. Công nhân lao động làm các công việc như làm đất, trồng cây, chăm sóc và cạo mủ được tuyển dụng rộng rãi. 

Điều này có thể thấy rõ qua con số năm 1935 vận chuyển được 80.000 lượt khách và 25.000 tấn mủ thì chỉ một năm sau con số này tăng đến 100.000 lượt với 42.000 tấn.

Phát hành trái phiếu để xây dựng đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh (Ảnh: Internet)

Năm 1937, tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh được chuyển về cho đường sắt Đông Dương quản lý. Các tuyến đường sắt được kết nối vào chung hệ thống và các đầu máy cũ kỹ lạc hậu được thay thế bằng các đầu máy mới mạnh hơn tiết kiệm hơn.

10 năm sau, đầu năm 1947, lực lượng Việt Minh tấn công dữ dội vào tuyến đường sắt ở Gò Vấp. Điều này đã làm cho đoàn tàu Sài Gòn - Lộc Ninh không thể về đến ga cuối cùng. 

Khách và hàng được chuyển đến ga thuận tiện nhất. Mặc dù trở ngại như thế nhưng sản lượng cao su chuyên chở về Sài Gòn đề xuất khẩu cũng lên đến con số 60.000 tấn/năm.

Chỉ còn trong ký ức

Dường như các tuyến đường sắt trong giai đoạn này chỉ có tuyến Sài Gòn - Lộc Ninh chịu nhiều tổn thất do chiến tranh nhất. Nhưng dù thế nào người Pháp cũng phải duy trì vì những lợi ích cốt lõi mà tuyến đường mang lại.

Ngày 6/11/1949, cầu Lái Thiêu bi đánh sập. Tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh bị gián đoạn. Người Pháp quyết định làm mới 5,5 km đường sắt nối An Mỹ với Dĩ An không phải qua cầu Lái Thiêu, nhập chung vào đường sắt Bắc Nam để về đến Sài Gòn. Việc thông thương hàng hóa và đi lại của nhiều người được khôi phục. Những tấn hàng cao su tiếp tục được đến với cảng Sài Gòn. 

Nhưng rồi đến giai đoạn 1950 - 1953, tuyến đường này lại tiếp tục hư hỏng vì chiến sự làm chậm tiến độ sản xuất và xuất khẩu cao su. Việc vận chuyển không được suôn sẻ, trong khi các đồn điền vẫn tiếp tục sản xuất khiến cho hàng hóa bị ứ đọng...

Ngã tư Ga. Cầu vượt ngã tư Ga băng qua quốc lộ 1A để về cầu Phú Long

Những năm về sau đó, doanh thu bị giảm dần đến mức không thể tiếp tục duy trì, tuyến đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh chính thức bi loại bỏ vào năm 1960. Nó kết thúc 27 năm hoạt động.

Chúng tôi có dịp trở lại cung đường này. Dấu vết của những chuyến tàu một thời xuôi ngược đã không còn. Những đoạn đường sắt, những ga xép, ga lớn, những cây cầu sắt giờ đã đổi thay...

Có lẽ đến nay chỉ còn sót lại một dấu vết duy nhất là một đoạn đường sắt ngắn ngủi dọc theo đường Nguyễn Xí (P. 13, Q. Bình Thạnh, TP.HCM). Nhiều bậc cao niên ở khu vực này cho biết, đoạn đường sắt này nằm trên hệ thống tuyến đường sắt Sài Gòn- Lộc Ninh. Trước đây, nhà cửa chưa nhiều và cầu Đỏ chưa xây dựng lại thì đoạn đường sắt ngang qua khu vực này dài lắm.

Nhiều người ở Sài Gòn lâu năm nhưng vẫn chưa biết tại sao ngã tư quốc lộ 1A (trước đây là xa lộ Đại Hàn) giao với Hà Huy Giáp thuộc phường Thạnh Lộc Q. 12 được gọi là ngã tư Ga. Tàu hỏa từ ga Sài Gòn hướng về Lộc Ninh trước khi qua cầu Phú Long đều phải ghé ngang ga này. Ga này có tên là ga Xóm Thơm.

Cầu Lái Thiêu bây giờ là cầu Phú Long cũ vẫn còn nhưng xuống cấp nặng. Hiện cầu đã hạ tải trọng xuống mức thấp nhất và chỉ dùng cho xe 2 bánh. 

Tuy đường sắt Sài Gòn - Lộc Ninh không còn nhưng hình ảnh cầu Phú Long, đoạn đường sắt dọc theo đường Nguyễn Xí và tên gọi ngã tư Ga vẫn là những kỷ niệm nhắc nhở chúng ta về một cung đường sắt chỉ còn trong ký ức...

(Còn tiếp)

Trần Chánh Nghĩa

"Kinh phí đầu tư sẽ gấp đôi các vở diễn khác vì bối cảnh rất đặc trưng. Đạo diễn Tsuyoshi Sugiyama muốn đưa các họa sĩ từ Nhật Bản qua nhưng chúng tôi phải tính toán thêm vì rất tốn kém nếu không đạt được hiệu quả như mong muốn. Chúng tôi cũng đau đầu lựa chọn diễn viên vì vở rất nặng về tâm lý và phải có khả năng diễn xuất thượng thừa", nghệ sĩ Văn Hải bày tỏ.

Đạo diễn Tsuyoshi Sugiyama - người từng dàn dựng hai vở kịch nổi tiếng cho Nhà hát Tuổi trẻ là Cậu Vaniavà Hedda Gabler cho biết: Vua Lear là câu chuyện của 400 năm trước nhưng vẫn còn nguyên giá trị thời sự đối với hiện tại.

"Đây là vở kịch rất khó nhưng tôi sẽ dựng phù hợp hơi thở thời đại của Việt Nam. Tôi sẽ không thử nghiệm nhiều mà sẽ dựng gần gũi nhất để con người của thời đại hôm nay dễ dàng hiểu được câu chuyện tác giả đã viết cách đây 400 năm.

Chuyện kịch kể câu chuyện Vua Lear - là câu chuyện về hai gia đình nhưng trong đó là vấn đề của nhiều gia đình khác và xã hội. Tôi cảm nhận câu chuyện kịch này đã đảo lộn mọi trật tự xã hội mà con người suy nghĩ, họ phải đối diện giá trị quan bị đảo lộn. Đứng trước việc này, con người bộc lộ hết tích cách - đây là cốt lõi bi kịch vở diễn", đạo diễn Tsuyoshi Sugiyama chia sẻ.

Thông qua vở diễn, Tsuyoshi Sugiyama muốn thể hiện không chỉ những người bị lừa dối, bị chà đạp mới đau khổ mà ngay cả những người đi lừa lọc, gieo tội ác cũng đau khổ, tổn thương.

"Tôi cho rằng đây cũng là điều mà Shakespeare muốn nói trong tác phẩm để khơi lên sự tỉnh thức trong mỗi người”, đạo diễn Tsuyoshi Sugiyama chia sẻ.

NSND Lệ Ngọc cho biết, xã hội Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung đang bước vào thời kỳ khủng hoảng giá trị. Nhiều giá trị về đạo đức, về văn hóa, về lòng tốt, về niềm tin… đang bị lung lay, sói mòn, xuống cấp. Vì thế, bà mong sau khi xem vở diễn xong, con người sẽ sống tỉnh thức và có trách nhiệm hơn.

Tôi ghé vào tiệm hớt tóc trên con đường nhỏ ở quận 3 (TP.HCM). Sau cơn mưa lớn, tiệm vắng khách. Anh thợ hớt mời tôi vào ghế và bắt đầu cắt tỉa. Một lát sau, mái tóc đã hoàn chỉnh. Anh thợ nhường lại cho một cô thợ trẻ tiếp tục những công đoạn sau ...

Cô thợ còn rất trẻ. Cô mặc áo thun cùng chiếc quần ngắn màu xanh. Không trang điểm, chỉ một lớp son môi mỏng, cô thợ nhỏ nhẹ: "Con cạo mặt cho chú nhé". Tôi gật đầu.

Lấy ráy tai cho khách

Thoa một lớp phấn trên mặt khách, cô thợ một tay cầm con dao cạo, một tay tì vào mặt đi từng đường dao ngọt xớt. 

"Con tên Hoa, 16 tuổi", Hoa bắt đầu kể về đời mình.

Hoa kể cho tôi nghe, nhà Hoa ở Sơn Tịnh, Quảng Ngãi. Hoa theo mẹ vào Sài Gòn, mẹ bán vé số còn em học nghề ở quán cắt tóc. 

Hoa nói: "Hồi mới học nghề, con cứ cầm con dao cạo trên tay, phủ tờ báo lên đùi và cứ thế mà cạo. Cạo mòn tờ báo này lấy tờ báo khác. Sau một tuần cạo báo, tiếp đến cạo da chân của mình. Hai chân con cạo nhẵn hết không còn một cọng lông thế mà vẫn chưa được. Không lẽ cứ tập hoài, sau con liều mạng xin một bác lớn tuổi cho con cạo mặt. 

Lần đó, có lẽ trong đời con không thế nào quên được. Mồ hôi trên trán con vã xuống. Con làm một cách cẩn thận nhưng trong lòng lại lo sợ. Lỡ một nhát dao không chính xác không biết hậu quả sẽ ra sao. 

Rất may, cạo xong cho bác ấy con thở phào nhẹ nhõm mà lại còn được khen. Chỉ cần một lần đó, những lần sau con làm quen rồi thành thạo".

Hoa kể tiếp: "Mẹ con năm nay đã ngoài 60 nhưng con chỉ mới 16 tuổi. Sự chênh lệch tuổi tác này làm nhiều người thắc mắc. Cũng phải thôi vì mẹ con không sinh ra con mà được một người khác cho làm con nuôi trong một chuyến đi buôn ở Krông Nô, Đắk Lắk vào năm 2000.

Mẹ con nhận con từ tay người sinh ra con - một phụ nữ còn trẻ tuổi. Mẹ con kể lại, con là hậu quả của một lần lầm lỡ và người sinh ra con phải cho đi để làm lại cuộc đời. 

Lúc đó, con còn đỏ hỏn, chỉ mới 6 tháng tuổi. Mẹ đem con về Quảng Ngãi gửi bà ngoại cùng với một người anh. Hàng tuần sau những chuyến đi buôn dài ngày, mẹ con về thăm 2 anh em con.

Chỉ có hớt tóc do thợ nam. Những việc còn lại đều do thợ nữ làm.

Mẹ con đơn thân vì cha con mất sớm. Thân già còm cõi, mỗi chuyến hàng nặng trĩu từ quê lên Đắk Lắk phải mất cả tuần mẹ con mới bán hết. Không lâu sau đó anh con mất vì tai nạn và ngoại con cũng ra đi vì già yếu. 

Gánh nặng mưu sinh của mẹ có nhẹ đi nhưng nỗi buồn nặng thêm khiến cho sức khỏe càng ngày càng kém. Năm 2012, không còn đủ sức đi buôn, 2 mẹ con vào Sài Gòn nương nhờ nhà người quen ở quận 3.

Lúc này con mới 12 tuổi. Chưa làm gì được nên mỗi ngày con cùng mẹ mang vé số ra bán ở công viên Lê Văn Tám. Rồi cho đến một hôm, mẹ mới kể thật câu chuyện cho con nghe. Con như trên trời rơi xuống ..."

Dường như xúc động, giọng nói Hoa nghèn nghẹn. Em nói: "Con thương mẹ con quá. Không phải là giọt máu của bà nhưng mẹ con thương con lắm. Con không thua bạn bè một điều gì và nếu không nói ra không ai biết con chỉ là đứa con nuôi". 

Em nói tiếp: "Từ khi biết con là con nuôi con càng cố gắng hơn. Gần đây, con tìm lấy một nghề và cố gắng học. Hiện giờ con đã thông thạo hết rồi và có khả năng kiếm được tiền. Điều con mong mỏi nhất là đến một ngày nào đó con đủ khả năng sẽ không để mẹ phải vất vả nữa".

Chải lại mái tóc, tôi đứng lên nhìn Hoa. Quả thật, cô bé còn quá nhỏ. Chỉ mong những ngày sắp tới, Hoa vững bước trên đường đời để có điều kiện trả nghĩa cho người đã nuôi dưỡng mình ...

Xem thêm: Chuyện gia đình, Chuyện lạ

Trần Chánh Nghĩa